Sürdürülebilir Yaşam İçin: Sıfır Atık Nedir?
Nüfus ve buna bağlı olarak tüketimin artması ile doğal olarak atıklar da artıyor. Bu durum da gün geçtikçe büyüyen atık sorununun temelini oluşturuyor. Plastik kullanımı, atıkların geri dönüştürülmemesi ve atık yönetimi yapılmaması ile de sorun büyümeye devam ediyor.
Hem israfa hem de çevreye zarara neden olan bu olumsuz durumu düzeltmek ise sıfır atık uygulamaları ile mümkün. Peki, sıfır atık nedir ve uygulama aşamasında neler yapılmalı? O zaman tüm detayları ile bu kavramı ve hayatımıza etkilerini öğrenmeye başlayalım.
Sıfır Atık Nedir?
Sıfır atık, sürdürülebilir bir yaşam ve dünyanın geleceği için benimsenmesi gereken bir bilinçlenme hareketi. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ne ulaşabilmek için de sıfır atık hakkında farkındalığın artması, bireysel ve kurumsal uygulamaların gelişmesi oldukça önemli. Çünkü uygulamalar ile atıkları doğru bir şekilde yönetmek ve israfın önüne geçmek mümkün.
Plastik şişe ve poşet kullanımını azaltmak, geri dönüştürülebilir atıkları tekrar kullanıma kazandırmak, atıkların ayrıştırılması için düzenlemeler yapmak ve geri dönüştürülemeyecek atıkları çevreye zarar vermeden ortadan kaldırmak, sıfır atık hedefi için yapılması gerekenler arasında.
Geri Dönüşüm Nedir?
Sıfır atık kavramı ile çokça anılan geri dönüşüm, atıkların toplanarak tekrar kullanıma uygun hale getirilmesi için yapılan çalışmaların bütünü. Örneğin sokaklarda gördüğümüz cam şişeleri toplamak için oluşturulmuş özel çöp kutuları bir geri dönüşüm projesidir. Burada toplanan cam ürünler geri dönüşüm işlemi ile ham madde olarak tekrar kullanılarak üretime ve kullanıma kazandırılır.
Peki, geri dönüştürülebilir materyaller ile dönüşüme uygun olmayan atıklar nasıl ayrıştırılır? İşte, bu noktada sıfır atık yaklaşımı devreye girer.
Sıfır Atık ve Geri Dönüşüm Arasındaki Fark Nedir?
Sıfır atık, genellikle geri dönüşüm kavramı ile karıştırılsa da aslında iki kavramı birbirinden ayırmak çok basit. Aslında sıfır atık, geri dönüşüme göre daha kapsayıcı bir kavram. Atıkları sıfırlamak için yapılan uygulamalar içerisinde atıkların geri dönüşüm ile tekrar kullanıma kazandırılmasına elbette dikkat edilir.
Ancak sıfır atığın asıl amacı, atık oluşumunu engellemektir. Bunun için de sadece atıkların geri dönüştürülmesi yeterli değil. Atık oluşumunun önüne geçmek için üretimde sıfır atık yaklaşımının benimsenmesi ve atık yönetiminin detaylandırılması gerekli.
Kısacası geri dönüşüm, atık yönetiminin sadece bir aşaması. Ancak bu hareketin sürdürülebilir hale gelmesi için sıfır atık, farklı aşamalardan oluşan geniş çaplı bir uygulama alanına sahip. Özellikle çöpleri geri kazandırmak için atık yönetimi yapabilmek fazlasıyla önemli. Bu yönetimde ise sıfır atık hiyerarşisi yol gösteriyor.
Sıfır Atık Hiyerarşisi Nedir?
Atık yönetimi için sıfır atık hiyerarşisi ile en çok tercih edilmesi gereken yöntemden tercih edilmemesi gereken yönteme kadar bir sıralama bulunur.
Sıfır atık hiyerarşisinin ilk basamağı, yani daha çok uygulanması gereken aşama, ürünlerin sıfır atık bilinci ile tasarlanmasıdır. Böylelikle atık oluşumu, üretim aşamasında azaltılabilir. Hareketin başlıca amacı da budur.
Çevreye zarar vermeden atık yönetimi için tercih edilebilecek diğer adımlar ise azaltma, yeniden kullanma ve geri dönüştürme olarak sıralanır. Hiyerarşinin en alt basamaklarında ise yakma ve biriktirme bulunur. Bu yöntemler, çevreye zararından ötürü tercih edilmemesi gereken atık bertaraf etme yöntemleridir.
Sıfır Atık Oluşturmak Neden Önemlidir?
Yaşadığımız dünyanın geleceği için sürdürülebilir çözümler üretmek ve bu çözümlerin yaygınlaşmasına katkı sağlamak önemli. Böylelikle sadece bugün değil, gelecekte de daha yaşanabilir bir dünya yaratmak mümkün. Sıfır atık da yaşanabilir bir dünya için ulaşmamız gereken bir hedef.
Sıfır atığın uygulamaları ile hem çevresel hem de ekonomik açıdan fayda sağlanır. Atık yönetimi ile israfın önüne geçildiği için doğal kaynakların verimli ve uzun süreli kullanımı desteklenir. Üretimde ham madde ihtiyacı geri kazanım yoluyla karşılanarak tasarruf sağlanır. Tüketimde de tek kullanımlık ürünler yerine uzun süreli kullanıma uygun, geri dönüştürülebilir ürünlere teşvik ettiği için bireysel olarak da tasarruf sağlanmasına yardımcı olur.
Atık yönetiminde çöplerin yakılması veya biriktirilmesi gibi doğayı olumsuz etkileyen yöntemlerin kullanımını azaltır. Sıfır atık hiyerarşisinde üst basamakta bulunan ve tercih edilmesi gereken atık toplama yöntemleri ile çevre kirliliği azalır.
Sıfır Atık Projesi Nedir, Nasıl Geliştirilir?
Bu hedefte geliştirilen projeler; doğanın korunması, atıkların verimli bir şekilde toplanması ve geri dönüştürülmesi için yapılan çalışmalardır. Bir üretim tesisinde ambalajlama için plastik materyalleri kullanmamak, kağıt tüketimini azaltmak için yeni nesil sistemleri tercih etmek, atıkların toplanırken ayrıştırılmasını sağlamak için üretilen çözümler, sıfır atık hedefine ulaşmak için atılan adımlardır.
Tabii ki bu hedefe ulaşmak için herkese sorumluluk düşüyor. Devletler, şirketler ve bireylerin sıfır atık farkındalığı ile attığı her adım oldukça önemli. Devletler, yasal düzenlemeler ve eylem planları ile sıfır atık projelerini destekler. Şirketler de üretim ve atıkların yeniden değerlendirilmesi gibi sektörlerinde fark yaratacak projeler ortaya koyar. “Ben ne yapabilirim?” diye düşünüyorsan hemen söyleyelim: Plastik kullanımını azaltabilirsin, kağıt faturadan dijital faturaya geçebilirsin ve geri dönüştürülebilir materyalleri geri dönüşüm kutularına atabilirsin.
Görüldüğü gibi atık oluşumunu azaltmak için toplumun her kademesinin yapabileceği çok şey var. Tabii ki bu süreçte yapılanların takip edilmesi ve daha çok uygulama için teşviklerin olması çok önemli. Bunun için de yönetimler tarafından sıfır atık planlarının oluşturulması ve uygulamaların takip edilmesi gerekiyor.
Türkiye'de Sıfır Atık Yönetmeliği Var mı?
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de sıfır atık bilinci gelişmeye ve projeler çeşitlenmeye başladı. Ancak tabii ki bu projelerin sürdürülebilir olması için takip edilmesi şart. Bunun için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2019 yılında Sıfır Atık Yönetmeliği’ni yayımladı. Yönetmelik ile sıfır atık uygulamalarının geliştirilmesine ve hedefe yönelik yapılan çalışmaların yaygınlaştırılmasına katkı sağlanıyor. Yönetmelikte belirtilen Sıfır Atık Belgesi de farkındalığın daha çok yayılması için teşvik edici düzenlemelerden biri.
Sıfır Atık Belgesi Nasıl Alınır?
Sıfır Atık Belgesi, üretim ve atık yönetimini atık oluşumunu azaltacak şekilde geliştiren işletmelere verilen bir belgedir. Belgeyi almak için işletmeler, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın işletmenin uygulamaları hakkında istediği bilgileri tamamladıktan sonra “Sıfır Atık Bilgi Sistemi” üzerinden başvuru yapabilir. İşletmenin başvurusu kabul edilirse ilk aşamada Temel Sıfır Atık Belgesi alınır.
Temel seviyede Sıfır Atık Belgesi bulunan havalimanı, belediyeler, alışveriş merkezleri gibi büyük ve kalabalık işletmelerin temel belgeyi aldıktan 12 ay sonra gümüş, altın veya platin sıfır atık belgeleri için başvurulması zorunludur. Uygulamalarındaki kalıcı çözümleri ve başarılarına göre değerlendirilen işletmeler, temel seviyedeki belgelerini yükseltir. Küçük işletmeler de isteğe bağlı olarak gümüş, altın veya platin sıfır atık belgesi için başvuruda bulunabilir.
Sıfır Atık Renk Skalaları Nelerdir?
Atık yönetiminin doğru bir şekilde yapılabilmesi için çöplerin ayrıştırılması gereklidir. Böylelikle geri dönüşüme kazandırılacak atık ile kazandıralamayacak atık arasında ayrım yapılabilir. Bunun için de çöp kutuları atık türlerine göre ayrıştırılır ve renklendirilir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yönetmeliğinde sıfır atık hedefi ile atıkların kolaylıkla ayrıştırılması için bir renk skalası bulunur. Bu farklı renklerdeki atık biriktirme alanlarına sokaklarda ve sıfır atık belgesi alması zorunlu olan büyük işletmelerde rastlamak mümkün.
Atık türlerine göre oluşturulan renk skalası ise şu şekildedir:
⦁ Mavi: Kağıt ve karton atıklar
⦁ Sarı: Plastik atıklar
⦁ Yeşil: Cam atıklar
⦁ Gri: Metal atıklar
⦁ Kahverengi: Organik atıklar
⦁ Siyah: Geri dönüşmeyen atıklar
⦁ Pembe: Tekstil atıkları
⦁ Kırmızı: Tıbbi atıklar
⦁ Beyaz: Yemek atıkları
⦁ Mor: Ekmek atıkları
Atık toplama alanlarında yapılan bu uygulamaya tabii ki çöp atanların da dikkat etmesi gerekli.
Görüldüğü gibi sıfır atık, sadece proje ve uygulama ile sınırlı değil. Sıfır atık, sürdürülebilir bir yaşam için bir bilinçlenme hareketi. Bu nedenle hepimiz, hedefe ilerlemek için elimizden geleni yapmalıyız.
